Van kleuters tot Bovenbouwers.

Het nadenken over het eigen leerproces krijgt een steeds prominentere plek binnen het basisonderwijs. Voor leerlingen, van de jongste kleuters tot en met de oudste bovenbouwers, kan reflectie een krachtig middel zijn om meer inzicht te krijgen in hun persoonlijke ontwikkeling. Door leerlingen actief te laten stilstaan bij wat en hoe ze leren, worden zij gestimuleerd om meer
verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerproces. Dit draagt bij aan een groeiend gevoel van motivatie en zelfkennis. Tegelijkertijd is het cruciaal om rekening te houden met de leeftijd en het ontwikkelingsniveau van leerlingen. Reflecteren in groep 1 ziet er immers anders uit dan in groep 8.

Het belang van reflectie.

Reflecteren is een vorm van metacognitie: het stelt leerlingen in staat om bewust na te denken over hun eigen leerproces en denkpatronen. Deze vaardigheid biedt verschillende voordelen.
Zo helpt reflectie leerlingen om:

• terug te kijken op wat zij geleerd hebben;
• inzicht te krijgen in de manier waarop ze leren;
• nieuwe leerdoelen te formuleren;
• versterkt het hun motivatie en zelfvertrouwen.

Reflecteren vormt een essentieel onderdeel van zelfregulerend leren – het vermogen van leerlingen om hun leerproces zelfstandig te plannen, bij te sturen en te beoordelen. Naarmate leerlingen ouder worden en meer zelfstandigheid ontwikkelen, wordt deze vaardigheid steeds belangrijker.

De geleidelijke ontwikkeling van reflectie.

Hoewel reflectie vaak wordt gekoppeld aan oudere leerlingen of studenten, groeit het besef dat het ook op jonge leeftijd al van waarde is. Zelfs leerlingen van drie jaar kunnen, in een stimulerende omgeving, beginnen met nadenken over hun eigen gedrag. De ontwikkeling van reflectieve vaardigheden verloopt echter stapsgewijs en is sterk afhankelijk van drie belangrijke
ontwikkelingsgebieden:

• Taalvaardigheid – Leerlingen hebben taal nodig om hun gedachten onder
  woorden te brengen en structuur te geven aan hun denkproces.
• Theory of Mind – Het vermogen om zich in anderen te verplaatsen,
  ondersteunt ook het reflecteren op het eigen handelen.
• Executieve functies – Denk hierbij aan vaardigheden als werkgeheugen,
  impulsbeheersing en cognitieve flexibiliteit, die nodig zijn om gedrag te
  plannen, te sturen en aan te passen.
• Bij jonge leerlingen is het daarom essentieel om reflectie direct na of tijdens een activiteit te begeleiden. Naarmate zij ouder worden, groeit hun vermogen om terug te blikken op eerdere ervaringen en verbanden te leggen tussen reflectie en hun leerdoelen.

Reflectie versterken met portfolio’s.

Portfolio’s: een overzicht van de groei van de leerling. Portfolio’s geven leerlingen de mogelijkheid om hun werk en prestaties te verzamelen en te laten zien hoe ze zich ontwikkelen. Dit kan in een map met papieren werk, deze bieden een mooie kans om kinderen te helpen nadenken
over hun eigen leerproces en om zelf de regie te nemen over wat ze laten zien. Hoewel er veel onderzoek is gedaan naar het gebruik van portfolio’s in het hoger onderwijs, is er nog niet veel bekend over hoe effectief ze zijn in het basisonderwijs. Toch lijkt het erop dat het actief betrekken van leerlingen bij hun eigen portfolio hun zelfreflectie en zelfstandigheid kan versterken.

Hoe de school reflectie ondersteunt – en wat jij als ouder kunt doen.

• Om leerlingen te helpen nadenken over hun eigen leerproces, is het belangrijk
  dat de manier van reflecteren past bij hun leeftijd en ontwikkeling.
  Leerkrachten gebruiken hiervoor in de klas verschillende praktische strategieën.
  Hieronder lees je hoe dat eruit kan zien – en hoe jij als ouder kunt aanhaken.
• Reflectie tastbaar maken
  Jonge kinderen leren vaak het beste via beelden. Daarom gebruiken
  leerkrachten visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen of
  voorbeeldvragen om kinderen te helpen nadenken over hun werk of gedrag.
• Samen praten helpt
  Reflectie hoeft niet altijd individueel te gebeuren. Door kinderen in
  tweetallen of groepjes met elkaar te laten praten over wat ze
  hebben gedaan, leren ze van elkaar én worden ze zich bewuster van
  hun eigen aanpak.
• Een vaste plek in de week
  Reflecteren gebeurt niet ‘zomaar tussendoor’. Veel scholen plannen
  vaste momenten in waarop kinderen terugkijken op hun werk of doelen
  stellen voor de komende periode. Zo wordt het een gewoonte.
• Taal die past bij het kind
  Leerkrachten gebruiken woorden en voorbeelden die aansluiten bij de
  belevingswereld van het kind. Hierdoor begrijpen kinderen beter waar
  het over gaat en voelen ze zich serieus genomen.

Reflectie houdt niet op bij het schoolplein.

In oudergesprekken kunnen de reflecties van je kind een mooi uitgangspunt zijn voor het gesprek. Zo krijg je samen met de leerkracht een goed beeld van de leerontwikkeling en kunnen jullie samen doelen ondersteunen – thuis én op school.